پژوهشگر و مدرس فلسفه سیاسی و مطالعات فرهنگی و تمدنی
پدیده هرزه‌سرایی و فحاشی را باید دو روی سکه دانست. رواج این پدیده کثیف در فضای مجازی، یکی از چالش‌ها و نگرانی‌های جدی اجتماعی و فرهنگی عصر حاضر است که با گسترش شبکه‌های اجتماعی و دسترسی آسان به اینترنت، ابعاد گسترده‌تری پیدا کرده است. این رفتار ناپسند، که برآمده از ترکیب پیچیده‌ای از عوامل فردی، اجتماعی و فرهنگی است، پیامدهای مخربی برای سلامت روانی، روابط اجتماعی و کیفیت تعاملات انسانی به همراه دارد. در این نوشتار کوتاه، به علل و پیامدهای عمده این معضل و نیز راهکارهای مقابله با آن پرداخته می‌شود.
علل روانشناختی و اجتماعی هرزه‌سرایی و فحاشی
1. عقده‌های روانی و نارضایتی‌های درونی
بسیاری از کسانی که به هرزه‌سرایی یا فحاشی در فضای مجازی می‌پردازند، از مشکلات روانی و احساسات سرکوب‌شده رنج می‌برند. این عقده‌ها ممکن است ناشی از تجربیات ناخوشایند دوران کودکی و‌نوجوانی مانند کمبود محبت، طردشدگی یا تحقیر مداوم باشد. این افراد اغلب به فضای مجازی به‌عنوان بستری برای تخلیه احساسات منفی و جبران کاستی‌های عاطفی خود نگاه می‌کنند.
2. احساس ناشناختگی و امنیت در فضای مجازی
یکی از ویژگی‌های فضای مجازی، ناشناختگی کاربران است. این وضعیت باعث می‌شود افراد بدون نگرانی از عواقب رفتارهایشان، به توهین، فحاشی و خشونت کلامی روی آورند. این ناشناختگی، فضایی برای تخلیه هیجانات منفی و بروز رفتارهای غیر مسئولانه فراهم می‌آورد. شاید در آینده رهبران فضای مجازی بتوانند بین ناشناختگی و شناخته‌شدن یک نقطه میانه را پیدا کنند تا قدری از مضرات ناشناختگی کاسته شود.
3. ضعف فرهنگ گفت‌وگو و نبود تفکر انتقادی
در جوامعی که فرهنگ گفت‌وگو جایگاهی ندارد و آموزش و پرورش تفکر انتقادی به درستی صورت نمی‌گیرد، افراد به‌جای استفاده از شیوه‌های منطقی برای حل مشکلات، به رفتارهای خشونت‌آمیز و سطحی مانند هرزه‌سرایی روی می‌آورند. مطمئناً نظام‌های آموزشی ناکارآمد و محیط‌های خانوادگی پرتنش نیز به این معضل دامن می‌زنند.
4. فشارهای اجتماعی و نفاق فرهنگی
فضاهای اجتماعی و فرهنگی که در آن افراد مجبور به پنهان‌کردن احساسات واقعی خود هستند، موجب می‌شود افراد هیجانات سرکوب‌شده خود را در فضای مجازی ابراز کنند. این وضعیت، همراه با ریاکاری و تناقضات نهادینه‌شده، زمینه‌ساز خشونت کلامی در فضای آنلاین می‌شود.
5. فرهنگ انتقام جویی
هر قدر جامعه و خانواده آشکارا یا پنهان فرهنگ زشت انتقام جویی را توسعه دهد، اثر این فرهنگ بیشتر در قالب فحاشی در فضای مجازی خود را نشان می‌دهد. این بار افرادی هدف فحاشی هستند که کاربر فضای مجازی به هر دلیل خود را از ناحیه آنها آسیب دیده تلقی می‌کند.
6. عکس العمل در برابر ضعف و شکست
آندسته از کسانی که شکست را طبیعت حرکتهای رقابتی نمی دانند، یا با اخلاق شکست آشنایی ندارند، معمولا در زمان شکست رو‌به فحاشی می‌آورند تا از این طریق قدری خود را آرامش داده و اعصاب طرف پیروز را به هم بریزند. این مطلب درباره ضعف نیز مصداق دارد؛ افراد ضعیف برای پوشاندن ضعف خود و به دست آوردن آرامش مقطعی، فحاشی را انتخاب می‌کنند.
7. عملیات انهدام روانی
برخی گروههای سیاسی بر اساس برنامه‌ای از قبل تعیین شده اعضای خود را به فحاشی علیه جامعه هدف ترغیب می کنند تا بتوانند محیط کار را برای جامعه هدف خود پرهزینه کنند و افراد محتاط را از گردونه کار خارج نمایند. گاهی همین فحاشی، کاملاً سازماندهی شده صورت می‌گیرد و افرادی بابت این کار استخدام شده و آموزش می‌بینند.
8. گسترش باورهای غلط و شایعات
نبود آموزش کافی در زمینه تفکر انتقادی و مهارت‌های ارزیابی اطلاعات باعث می‌شود افراد به‌راحتی تحت‌تأثیر اطلاعات غلط، باورهای خرافی یا تعصبات شخصی قرار گیرند. این مسئله، فضایی برای انتشار سخنان بی‌پایه و سطحی‌نگری فراهم می‌کند و‌کار بدانجا می‌رسد که مخالفان این سخنان یا باورهای بی‌پایه مورد فحاشی نیز قرار می‌گیرند.
پیامدهای هرزه‌سرایی و فحاشی در فضای مجازی
1. تخریب روابط انسانی و اجتماعی
هرزه‌سرایی و فحاشی منجر به کاهش اعتماد میان افراد و تخریب روابط اجتماعی می‌شود. این رفتارها فضای گفت‌وگو را متشنج کرده و مانع از شکل‌گیری تعاملات سالم و سازنده میان کاربران می‌شود.
2. به انزوا کشاندن عناصر شریف و‌حساس
خیلی از انسانهای شریف حضور در فضای هرزه و‌کثیف را بر نمی تابند و از این رو در مواجهه با این صحنه، ترجیح می دهند تا نباشند. این واقعه، محیط های اجتماعی از جمله فضای اجتماعی را از ثمرات حضور این افراد محروم می کند.
3. گسترش اطلاعات غلط و سطحی‌نگری
فضای مجازی به دلیل ماهیت آزادانه‌اش، مستعد انتشار اطلاعات غلط و بی‌اساس است. گفتارهای بی‌هدف و هرزه‌سرایی، تمرکز جامعه را از مسائل مهم منحرف کرده و موجب گسترش سطحی‌نگری و تضعیف تفکر عمیق می‌شود. البته برخی از جوامع به دلیل بهره‌مندی از ظرفیت‌های فرهنگی، اجازه گسترش بی حد و‌مرز هرزه‌سرایی در فضای مجازی خود را نداده‌اند.
4. آسیب‌های روانی فردی و اجتماعی
توهین و فحاشی در فضای مجازی، نه‌تنها سلامت روانی کسانی که هدف این رفتار قرار می‌گیرند را به خطر می‌اندازد، بلکه برای خود افرادی که به این رفتارها روی می‌آورند نیز پیامدهای منفی دارد. این افراد اغلب با احساس تنهایی، انزوا و اختلالات روانی مواجه می‌شوند.
5. عادی‌سازی قباحت و خشونت کلامی
تداوم فحاشی و هرزه‌سرایی در فضای مجازی، به مرور زمان این رفتارها را در جامعه عادی‌سازی می‌کند. این امر، باعث کاهش حساسیت عمومی نسبت به خشونت کلامی و ترویج رفتارهای ناپسند می‌شود. اینکه مشاهده می‌شود دانشجویان معترض در یکی از برترین دانشگاهها، در شعارهای خود از قبیح‌ترین الفاظ که کاملا به دور از شأن یک دانشجوست استفاده می‌کنند، از پیامدهای عادی سازی قباحت و خشونت کلامی است.
راهکارهای مقابله با هرزه‌سرایی و فحاشی
1. تقویت فرهنگ گفت‌وگو و آموزش تفکر انتقادی
ایجاد فرهنگ گفت‌وگو در محیط‌های آموزشی، خانوادگی و اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز کاهش خشونت کلامی و افزایش تحمل متقابل شود. آموزش تفکر انتقادی از سنین پایین نیز به کاهش سطحی‌نگری و گسترش رفتارهای منطقی کمک می‌کند.
2. تدوین قوانین کارآمد و نظارت موثر
وضع قوانین سختگیرانه برای مقابله با هرزه‌سرایی و فحاشی در فضای مجازی، همراه با اجرای دقیق و نظارت مناسب، می‌تواند عامل بازدارنده‌ای برای کاربران باشد. هر قدر هزینه های این اقدام بیشتر شود، افراد کم‌تری به این سمت گرایش می‌یابند و محیط سالم تر می‌ماند.
3. حمایت‌های روانی و اجتماعی
ایجاد مراکز مشاوره روانشناسی و ارائه خدمات حمایت عاطفی به کودکان و نوجوانان، می‌تواند از بروز عقده‌های روانی در سنین پایین جلوگیری کند. همچنین، ترویج فرهنگ پذیرش و بیان احساسات واقعی در محیط‌های خانوادگی و اجتماعی می‌تواند از فشارهای روانی و اجتماعی بکاهد.
4. تشویق به رفتارهای مثبت و اخلاقی
حمایت از کمپین‌های آنلاین که به ترویج اخلاق‌مداری و رفتارهای مثبت می‌پردازند، می‌تواند فضایی سالم‌تر برای تعاملات مجازی فراهم کند. مشارکت نهادهای مدنی، آموزشی و رسانه‌ها در این زمینه اهمیت زیادی دارد.
5. طرد و به انزوا کشاندن هرزه‌گویان و فحاشان
جامعه نباید به هرزه‌سرایی و فحاشی جایزه بدهد بلکه باید با فشارهای سخت به رهبران گروههای اجتماعی و یا بایکوت هرزه‌سراها و‌فحاشان، کاری کند تا این جنس اقدامات ضد اجتماعی به حداقل برسد. به بیان دیگر، جا دارد بستری مهیا شود تا ضرر ناشی از هرزه‌سرایی و فحاشی چندین برابر سود آن باشد.
کلام‌پایایی
هرزه‌سرایی و فحاشی در فضای مجازی، پدیده‌ای عجیب و پیچیده است که نیازمند بررسی دقیق و اقدامات هماهنگ در سطوح فردی، اجتماعی و فرهنگی است. تنها با تقویت آموزش، ترویج فرهنگ گفت‌وگو، نظارت عمومی موثر بر فضای مجازی و اصلاح ساختارهای اجتماعی می‌توان به کاهش این رفتارها و ایجاد فضایی سالم‌تر در محیط‌های مجازی دست یافت. آنچه مسلم است، بی تفاوتی نسبت به این‌پدیده می‌تواند جامعه را با زیانهای بزرگی مواجه سازد./
نوشته شده توسط : رضا غلامی
دهم دی ماه ۱۴۰۳
بدون دیدگاه