تاملی در چرایی افزایش مهاجرت در ایران

باسمه تعالی

بر اساس نظرسنجی های گوناگون، در سال‌های اخیر نه تنها گرایش ایرانیان به مهاجرت افزایش یافته، بلکه در عمل نیز میزان تحقق مهاجرت در ایران با رشد قابل توجهی روبرو بوده است. طبق معدل نظرسنجی ها، هم اکنون تقریبا از هر ۵ ایرانی ۱ نفر تمایل به مهاجرت دارد و این تمایل رو به افزایش است. البته نباید از نظر دور داشت که میل به مهاجرت در کل جهان بالاست بطوریکه میانگین نزدیک به ۱/۵ نفر از هر ۱۰ نفر در جهان گرایش به مهاجرت دارد و این گرایش در کشورهای آمریکای لاتین و جنوب غرب آسیا بیشتر از سایر نقاط جهان است. در این‌میان، آنچه جای نگرانی دارد، افزایش گرایش ایرانیان به مهاجرت، نزدیک به دو برابر نرخ جهانی است. سئوالی که در اینجا ذهن‌ها را به خود مشغول کرده است این است که چرا ایرانیان با وجود پیشرفت های نسبی‌ای که در کشور رخ داده است، طی دهه اخیر تا این میزان به مهاجرت گرایش پیدا کرده اند؟ این مساله یک مساله multifactorial یا چندعاملی است و پاسخ به آن کار ساده ای نیست اما بنده در اینجا مایلم ذهن ها را به ده عامل کلیدی و عمومی متوجه کنم :

یک. تبلیغات رسانه‌ای وسیع و جذاب از زندگی مرفه و آزاد در بخش هایی از اروپا، کانادا و ایالات متحده و حتی برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس
دو. انتشار اطلاعات غلط درباره روند مهاجرت و وضعیت مهاجرین در کشورهای غربی و …
سه. وضعیت نامطلوب اقتصادی در ایران و در نتیجه کاهش رفاه و رشد اقتصادی
چهار. مشکل جدی اشتغال مناسب، با درآمد “معقول” برای کسانی که در ایران از تحصیلات عالی یا مهارت ویژه ای برخوردارند و نیز دور بودن کشور از مرزهای تکنولوژی و صنعت
پنج. بی ثباتی مدیریتی و مقرراتی در کشور به علاوه احساس وجود ناکارآمدی مزمن و آلوده به فساد در دستگاه مدیریتی کشور ( در هر دوره سیاسی ) و در نتیجه، ناتوانی در پیش بینی آینده خود و فرزندان
شش. افزایش برخی آسیب های اجتماعی در ایران و بروز بیشتر آن در ذهنیت اجتماعی
هفت. علاقه به آزادی بیشتر فردی و اجتماعی که بخشی از آن ثمره تبلیغات رسانه های غربی می باشد. این موضوع در ارتباط با زنان به مراتب بیش از مردان است.
هشت. افزایش شکاف اجتماعی در ایران و تلاش آگاهانه یا ناآگاهانه برخی در بدنه حاکمیت به دامن زدن به آن
نه. نبود فرایند مناسب برای مشارکت سیاسی به معنای مصطلح، و نیز عدم آگاهی و اطمینان خاطر به تحقق صحیح مردم سالاری دینی در ایران
ده. سیاه نمایی وسیع از شرایط کشور در همه ابعاد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و …، هم از سوی رسانه های غربی و هم از سوی جریانات سیاسی ایران

چه باید کرد؟
وقتی وارد توصیف وضعیت مهاجرت و رشد قابل توجه آن در ایران میشویم، عده ای اصرار دارند هر چه سریع تر، ایده‌هایی را برای معالجه این وضعیت در اختیارشان قرار دهیم، این در حالی است که خود تعمق و ژرف‌کاوی درباره وضع مهاجرت، یکی از مقدمات ضروری برای دست یابی به راه حل مواجهه با آن می باشد.
با این وجود، اگر از بنده خواسته شود راه‌کارهای اساسی ارائه کنم، قادرم به جزئیات ورود نموده و یک بسته پیشنهادی نسبتا دقیق و کارآمد ارائه کنم ولیکن در اینجا عمد دارم فقط به یک راه کار مهم و کلیدی اشاره نمایم.
از نظر بنده، تقویت نظام مردم‌سالاری دینی به معنای دقیق کلمه و رفع خلأ‌ها و کاستی‌های آن و نیز تحقق عینی آن در کشور بدون مسامحه و احتیاط، یکی از موثرترین راهها برای جلوگیری از افزایش مهاجرت در کشور است و آثار آن بسیاری از عوامل مهاجرت را خنثی می کند. اگر لازم شد انشاالله در مجالی مناسب به دلایل آن اشاره خواهم کرد.

رضا غلامی/۲۴ شهریور 1401