بايد به امر به معروف و نهي از منكر نگاهي جامع و سيستمي داشت

گفتگو  یا لثارات الحسین (ع) با حجت الاسلام والمسلمين رضا غلامي، رئيس مركز پژوهش هاي علوم انساني اسلامي صدرا

براي آغاز، مايليم درباره جايگاه امر به معروف و نهي از منكر در نظام اسلامي توضيحاتي را ارائه بفرماييد.

امر به معروف و نهي از منكر، يكي از مهم ترين اركان دستگاه اجتماعي اسلام است. قرآن مجيد در سوره آل عمران آيه ١١٤ امر به معروف و نهي از منكر را در تراز ايمان به خدا و روز قيامت قرار مي دهد و مي فرمايد : يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ يعني به خدا و روز دیگر ایمان می‌آورند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. يا در همان سوره آيه ١٠٤ مي فرمايد : وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُولائِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ يعني باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند. بعد هم در آيه ١١٠ تأكيد مي فرمايد كه كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ يعني شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شده‌اند؛ (چه اینکه) امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید. دقت بفرماييد كه امتياز اين امت، كه خداوند آن را برترين امت معرفي مي كند، به انجام امر به معروف و نهي از منكر است؛ به بيان ديگر، ترك آن، برتري را از امت مي گيرد و چه بسا آنها را به سرنوشت ساير امم يعني سقوط و انحطاط اجتماعي مبتلا كند. اساسا بايد توجه داشت، امر به معروف و نهي از منكر گران ترين و اصلي ترين انگيزه تشكيل حكومت اسلامي چه در عصر حضور معصوم (ع) و چه در دوران غيبت است لذا قرآن كريم در سوره حج آيه ٤١ مي فرمايد : الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ يعني همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند، و زکات می‌دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و پایان همه کارها از آن خداست! پس روشن است، ما كه امروز پس از صدها سال انتظار، و بواسطه انواع مجاهدت ها و فداكاري ها، موفق به تشكيل نظام اسلامي شده ايم، مهم ترين رسالتمان همين است و بايد در قبال آن پاسخگو باشيم.

امر به معروف و نهي از منكر شامل چه وجوه و ابعادي است؟

اين امر، تمامي ابعاد زندگي اجتماعي انسان را شامل مي شود. بعد فكري و فرهنگي، بعد سياسي و امنيتي و بعد اقتصادي و مديريتي؛ از طرف ديگر، شامل هر سطحي از زندگي جمعي انسان مي شود؛ چه كوچك ترين نهاد اجتماعي يعني خانواده، و چه بزرگترين نهاد، يعني جامعه بزرگ اسلامي. موضوع ديگري كه بايد به آن عميقا توجه داشت، اين است كه انجام اين فريضه حياتي، هم تكليف فرد است و هم نظام؛ و اتفاقا تكيف نظام در اين عرضه، به مراتب سنگين تر، ذو وجوه تر و پيچيده تر است. يكي از مشكلات دوستان ما كه دغدغه امر به معروف و نهي از منكر دارند، كوچك ديدن اين فريضه يا مواجهه كاريكاتوري با آن است. بعضي ها خواسته يا نخواسته، با منحصر كردن امر به معروف و نهي از منكر به يك بعد خاص يا بزرگ كردن جنبه فردي آن، به اين فريضه ظلم مي كنند.

جناب عالي در خلال پاسخ به سؤال قبلي، به نقش منحصر بفرد نظام اسلامي در اين زمينه اشاره فرموديد؛ لطفا منظورتان را روشن تر بيان بفرماييد.

بله؛ به اعتقاد من، مواجهه نظام اسلامي با اين فريضه ي حيات بخش و سازنده بايد بسيار جدي، همه جانبه و از همه مهم تر، سيستماتيك باشد. لزومي ندارد براي نشان دادن جديت نظام در اين عرصه، سريع بياييم طرح تشكيل وزارت امر به معروف و نهي از منكر را ارائه بدهيم! بعد هم تصور كنيم با راه اندازي يك وزارتخانه به اين عنوان، همه چيز حل مي شود. خير؛ امر به معروف و نهي از منكر به مثابه روح حاكم بر دستگاه اجتماعي ما، بايد در همه جا حضور معنادار داشته باشد و به شكل طبيعي و فرايندي، زمينه تحقق حداكثري اين فريضه را مهيا كند. دقت بفرماييد، ما كه به دنبال لفظ امر به معروف و نهي از منكر نيستيم؛ اين فريضه يك لفظ و ظاهر دارد، و يك معنا و باطن بسيار دقيق و مترقي؛ باطن امر به معروف و نهي از منكر، چيزي جز اصلاح لايه هاي سطحي و عميق جامعه نيست و مهم اين است كه اين اصلاح به عنوان يك حركت مستمر و هوشمند انجام شود. البته، اصلاح اجتماعي در اسلام يك پيش فرض اساسي دارد و آن عبارت است از اينكه : اسلام برخلاف نظامات ليبراليستي، در قبال سعادت و شقاوت مردم احساس مسئوليت مي كند. به بيان ديگر به تعبير اميرالمؤمنين علي (ع)، قصد دارد انسان ها را به سوي بهشت رهسپار كند و از جهنم دور كند. بنابراين، نظام اسلامي بايد هر قدر لازم باشد هزينه بكند تا در نتيجه، راه هاي سعادت و خوشبختي هموار و نوراني، و در نقطه مقابل، راه هاي جهنم ناهموار و پرمانع شود تا متخلفين يا خوشان از ادامه اين راه منصرف شوند يا با راه بسته روبرو گردند و چاره اي جز بازگشت نداشته باشند.

به نظر شما نظام تاكنون در اين زمينه چه قدر موفق بوده است؟

نبايد به تحقق امر به معروف و نهي از منكر صفر و صدي نگاه كرد. نظام اسلامي قطعا توفيقاتي داشته است كه اگر بخواهم، قادرم مصاديق فراواني را نيز براي آن ذكر كنم؛ با اين وجود، امروز همه دلسوزان نظام و در رأس همه، رهبر معظم انقلاب اسلامي حفظه الله تعالي، تأييد مي كنند كه نه تنها هنوز جايگاه امر به معروف و نهي از منكر در نظام اسلامي به درستي تعريف نشده، بلكه همچنان فاصله ما با تحقق سيستمي اين فريضه بسيار طولاني است. ما در قانون اساسي براي امر به معروف و نهي از منكر، يك اصل مهم داريم و آن، اصل هشتم است كه بعد از ٣٥ سال، تا حد زيادي مغفول واقع شده و به هيچ وجه حق آن أدا نشده است. به نظر حقير، جا دارد به پيشنهاد جايي نظير جامعه مدرسين حوزه علميه قم به محضر مقام معظم رهبري، يك مجمع عالي تخصصي براي طراحي كلان و همه جانبه اجراي امر به معروف و نهي از منكر در نظام تشكيل شود و ظرف يكسال كار كارشناسي دقيق و فشرده، يك طرح كاربردي در اين زمينه ارائه دهد.

عملكرد ستاد اجرايي امر به معروف و نهي از منكر را چگونه توصيف مي كنيد؟

اين ستاد در حد خود زحماتي كشيده است؛ لكن بايد قبول كرد كه خود در تنزل دادن جايگاه امر به معروف و نهي از منكر و رواج سطحي نگري و تك بعدي شدن امر به معروف و نهي از منكر در جامعه ما نقش داشته است. به نظر من، اين ستاد نيازمند فكر تازه و جامع، و نوسازي سازماني است.

از نظر جناب عالي، اصلي ترين مقتضي تحقق مؤثر امر به معروف و نهي از منكر در جامعه ما چيست؟

تحقق امر به معروف و نهي از منكر اقتضائات متعددي دارد لكن اصلي ترين مقتضي، كه حتي موجوديت اين فريضه به آن وابسته است، نشستن معروف و منكر در جاي خود يعني در جاي حق است. اگر در جامعه اي خداي ناكرده، به دليل فاسد شدن فطرت ها يا ظهور فتنه ها، جاي معروف با منكر عوض شد و بالعكس، آن وقت حركت امر به معروف و نهي از منكر اثر خود را به كلي از دست مي دهد. لذا يكي از مهم ترين رسالت هاي مبلغين ديني، جا انداختن معروف و منكر و تبديل آن به يك باور عمومي است.

به نظر شما اين جابجايي در جامعه ما اتفاق افتاده است؟

متاسفانه در اثر اشاعه سبك زندگي منحط غربي، در بعضي عرصه ها شاهد جابجايي ارزش ها هستيم. اين پديده را بايد جدي گرفت. خيلي خطرناك است. بيشترين مسئوليت هم در درجه نخست متوجه حوزه و روحانيت، و در درجه بعد، متوجه مجموعه هاي فرهنگي اعم از حاكميتي، دولتي و مردمي است.

سؤالي را در پرانتز خدمتتان مطرح مي كنم و آن بر مي گردد به رفتار اخير دولت در زمينه فضاي مجازي؛ آيا اين درست است كه گفته شود به خاطر سوء استفاده قليلي از مردم از ابزارهاي ارتباطاتي، نبايد در آزاد گذاشتن مردم در استفاده بي قيد و شرط از اين ابزارها، براي وزارت ارتباطات منع ايجاد كرد؟

در گفته اين آقايان كه استفتائاتي را نيز با همين مضمون تنظيم و براي برخي مجتهدين معزز فرستاده اند، مغلطه صورت گرفته است. اگر اينطور باشد، ممنوعيت فروش بي قاعده هر سم كشنده و يا هر وسيله مخربي- حتي به كودكان- هم منطقي نيست چرا كه ممكن است فقط قليلي از خريداران از آنها سوء استفاده كنند!

دقت بفرماييد: حرف ما اين نيست كه از فناوري پرسرعت اطلاعاتي و ارتباطاتي استفاده نشود؛ اين يك اتهام بي اساس به نيروهاي متدين و انقلابي است؛ حرف ما اين است كه دولت از محل درآمد هنگفتي كه بوسيله فروش اينترنت به دست مي آورد، بايد فناوري پاك، سالم و امن، و در عين حال پرسرعت و ارزان به مردم بدهد ولي متأسفانه وزارت ارتباطات در اين زمينه، هم از موازين شرعي، هم عقلي و هم قانوني تخلف كرده است. اتفاقا سؤال خوبي پرسيديد؛ اين رفتارها مصداق زمينه سازي براي به انزوا كشيدن معروف، و گسترش منكر تلقي ميشود و بايد در برابر آن سكوت را شكست و با متانت و استدلال كه منافاتي هم با صراحت ندارد، با آن برخورد كرد.

پس در اينجا خود نظام يعني دستگاه هاي دولتي مخاطب قرار مي گيرند؟

حتما؛ يكي از وجوه اصلي نظارت عمومي، با امر به معروف و نهي از منكر ظهور مي يابد و از اين طريق، سلامت حركت دولت ها تضمين مي شود.

اجازه بفرمایید حالا که وارد مصادیق شده ایم، نظرتان را درباره فرمایشات اخیر رئیس محترم جمهور که برخورد نیروی اننظامی با پدیده بدحجابی را تحت عنوان «ون»، ناکارا خوانده بودند هم بفرمایید؟

البته حتماً تایید می کنید که مسأله ما در امر به معروف و نهی از منکر، خیلی فراتر از این حرف هاست. اگر یک پازل هزار قطعه ای را تصور بفرمایید، برخورد با بدحجابی، یک قطعه از هزار قطعه به حساب می آید که البته در جای خود و با ملاحظه آثاری که در سلامت و بهداشت روانی جامعه دارد، بسیار مهم است. به نظر می رسد، رئیس جمهور محترم که خودشان یک حقوق دان هستند، باید توجه بفرمایند که برخورد نیروی انتظامی با پدیده بدحجابی، یک امر قانونی است. یعنی بر اساس قواعد نظام مردم سالاری، وکلای این مردم- بر مبنای یک منطق عقلی و شرعی- چنین قانونی را وضع کرده اند و ناجا به عنوان مجری قانون، موظف به اجرای آن است؛ بنابراین، اینگونه صحبت کردن درباره این موضوع سزاوار نیست؛ اگر ایشان به اصل قانون انتقاد دارند، قانون اساسی مسیر اصلاح و تکمیل آن را پیش بینی کرده است و لازم نیست از طریق کشاندن این مباحث به تریبون های عمومی موضوع دنبال شود؛ اگر هم ایشان به روش اجرای قانون ایرادی دارند، مراجع رسمی مرتبط با تعیین روش، یا مراجع نظارتی، در اختیار خودشان است و نباید منشأ این ایراد را در خارج از محیط دولت یا بیرون از قلمرو مدیریتی رئیس جمهور جستجو کرد. گذشته از این واقعیت، باید دید آیا برخورد صحیح با کسانی که به هنجارهای مورد پذیرش اکثریت مردم بی اعتنا هستند و با رفتارهای بیمارگونه خود، جامعه را به آلودگی دچار می کنند، صحیح است یا خیر؟ از نظر اینجانب، هر جامعه عاقلی باید از هنجارهای مورد قبول خودش محافظت کند و اجازه ندهد با شکستن این هنجارها، سلامت و بهداشت اجتماعی به خطر بیفتد؛ لذا شما حتی در جوامع سکولار هم مشاهده می کنید که نسبت به یکسری رفتارهای نامناسب اجتماعی عکس العمل قاطع نشان می دهند چراکه این رفتارها را برای جامعه خود مضر و لطمه زننده تلقی می کنند. البته تردیدی نیست که راه اصلی و دراز مدتِ اصلاح رفتارهای ناپسند اجتماعی، راه فرهنگی است لکن اصالت راه فرهنگی و ثمربخش بودن آن، به مفهوم آن نیست که برخوردهای سلبی که در جای خود و در کوتاه مدت مفید و بازدارنده است متوقف شود. البته می دانیم که بیشتر بانوان ایرانی به حجاب اعتقاد دارند و اهمیت و ارزش آن را درک می کنند، لذا بدحجابی در ایران، آن هم از نوع حادّش یک امر فراگیر نیست و سیاست نیروی انتظامی نیز صرفاً برخورد قانونی با موارد حادّ و مخرّب بدحجابی است. ضمن آنکه در نظرسنجی هایی که بارها منشر شده است، عمده مردم از برخورد نیروی انتظامی با موارد حادّ بدحجابی در معابر و محیط های عمومی رضایت دارند و آن را به سود خود و فرزندانشان تلقی می کنند.

همان طور كه مستحضريد، انصار حزب الله مدتي است در حال فراهم آوردن مقدمات اجراي اين فريضه به صورت گروهي است؛ نظر شما در اين زمينه چيست؟

وجود احساس مسئوليت در ميان تشكل هاي مردمي جبهه فرهنگي انقلاب در اين زمينه، حقيقتا خوشحال كننده است و ما بايد خداوند متعال را از اين جهت شاكر باشيم كه دوستان انقلابي ما هيچگاه در قبال شيوع بعضي منكرات دچار بي تفاوتي و لمسي نمي شوند. لكن بنده توجه شما و همه تشكل هاي بزرگ مردمي و انقلابي را به اين مطلب جلب مي كنم كه وظيفه ما به عنوان شخص، اعم از فرد يا گروه، همان چيزي است كه ولي فقيه به عنوان خواسته شرع مقدس، تعيين فرموده اند و آن، تذكر لساني و قلمي با منطق قوي است. هم تذكر لساني و قلمي به اشخاص حقيقي، و هم تذكر لساني و قلمي به اشخاص حقوقي نظير دستگاه ها؛ بيشتر از اين، وظيفه نظام است تا بر اساس قانون عمل كند.

حتي در خصوص تذكر لساني و قلمي نيز اسلام از ما خواسته است كه : وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا يعني به مردم نیک بگویید. اينجا منظور از مردم، مطلق است؛ يعني هم مسلمانان و هم غيرمسلمانان. همچنين منظور از قول، هم كلام است و هم رفتار؛ در جاي ديگر قرآن مجددا تأكيد مي فرمايد كه وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنسَانِ عَدُوًّا مُّبِينًا يعني به بندگانم بگو: «سخنی بگویند که بهترین باشد! چرا که (شیطان بوسیله سخنان ناموزون)، میان آنها فتنه و فساد می‌کند؛ پس در اسلام، نيك سخن گفتن و نيكو رفتار كردن با مردم- حال هر كس كه مي خواهد باشد- يك قاعده است. دوستان مراقب باشند در جريان امر به معروف و نهي از منكر، از اين قاعده رفيع و انسان ساز قرآني به هيچ وجه تخطي نكنند. از سوي ديگر، به ويژه به عزيزان انصار توصيه مي كنم كه مراقب باشند ناخواسته ابزار دست مكاران نشوند. امروز بعضي از مروجين منكرات خصوصا در عرصه هنر، براي رونق گرفتن بازارشان، علاقمندند با آنها مواجهه علني و پر سر و صدا انجام شود! شايد براي اينكه اين اتفاق بيفتد تحركاتي نيز داشته باشند. به نظر حقير درباره اين ها بايد از تاكتيك هاي متفاوت استفاده كرد. يعني امر به معروف و نهي از منكر را درباره آنها كنار نگذاشت لكن آن را با تاكتيك كارآمد انجام داد تا مكرشان به خودشان برگردد.

__________________________

منبع: سایت خبری یا لثارات الحسین(ع) کد مطلب: 92899